Marcel van Marrewijk
Voorzitter/decaan SDO Hogeschool
Destijds: DGA Research to Improve
Circulaire economie
De 18de april nam ik deel aan het congres “Circulaire economie – de verbeelding aan de macht” dat plaatsvond in de Amersfoortse Rijtuigenloods. Ik nam niet alleen deel: ik heb ook samen met een groepje enthousiastelingen een sessie voorbereid om de onverwachte hoge opkomst beter te kunnen faciliteren. Daarover later meer.
Het is een fraaie locatie te midden van allerlei uitgerangeerde treincoupés. Een vlotte dagvoorzitter had trots haar kledingcreatie toegelicht: het bleken hergebruikte sjaals te zijn. Zij introduceerde betrokken directieleden van verschillende ministeries en introduceerde een smartphone tool waarin deelnemers vragen beantwoorden die direct life in beeld werden gebracht. De vragen waren OK, maar jammer dat de antwoordopties niet en-en-opties mogelijk maakte, waardoor je gedwongen werd onmogelijke keuzes te maken. Het oude paradigma verwacht immers een heldere focus. Een gemiste kans.
Daarna verscheen Derek Loorbach ten tonele, hoogleraar en activist voor de transitie naar een duurzame economie. Respect voor wat hij bracht, maar ik was niet onder de indruk. Ik moest sterk denken aan de volgende anekdote:
Toen een leerling van Confucius hem vroeg wat hij eerst zou doen, indien men hem verzocht een land te besturen, gaf hij als antwoord: de taal zuiveren. De leerling was hierover zeer verbaasd. Maar Confucius verklaarde zijn antwoord als volgt: ‘Als de taal niet zuiver is, dan is wat men zegt, niet hetzelfde als wat men bedoelt: als wat gezegd is, niet is wat men bedoelt, dan blijven de dingen die men moet doen, ongedaan: en als deze ongedaan blijven, gaan moraal en kunsten achteruit, verdwaalt het recht en geraken mensen in een hopeloze verwarring.’
Wat is transitie?
Zou het niet veel helderder zijn wanneer hij – en de hele CE-beweging – zou spreken van transformatie. Transitie is volgens mij een verandering van de 2de orde en te volbrengen binnen één waardesysteem of ontwikkelniveau. Door het begrip transitie te gebruiken ontken je de complexiteit van de uitdaging. Er is immers veel meer aan de hand dan het veranderen van de richting waarin wij werken. Onze werk- en leefwijzen zelf staan op het spel. Een transformatie is een 3de orde verandering en bewerkstelligt een beweging naar een volgend niveau van ontwikkeling. En dit lijkt mij keihard nodig.
Ook de vraag ‘wat bedoelen we met circulair’ bleef mijns inziens in de lucht hangen. Is het beoogde eindresultaat gesloten materiële kringlopen die door de mens zijn gemaakt? Dit lijkt mij veel te beperkt. Het sluiten van materiële kringlopen kan ook al op basis van oude economische principes. De rol van een inclusieve economie en natuurlijke ecosystemen ontbreekt hierin. De sociale innovaties, gebruik maken van diversiteit, het delen van talenten, aandacht voor immateriële waarden, vol inzetten op duurzame energie, et cetera zou binnen CE ook meer aandacht moeten krijgen. Ik had in ieder geval stof voldoende om onze eigen sessie af te trappen.
Na de koffiepauze verzamelden 40 deelnemers zich in het ‘ketelhuis’. Arie Voorburg trapte af. Straight en uitdagend. Er is maar één planeet dus lineair doorgroeien zit er niet meer in en wachten met de alternatieve aanpak ook niet.
Ik nam het stokje over en introduceerde de huidige context als een tijd van exponentiële versnelling. Het tempo van de verandering overstijgt ons leertempo waardoor we anders moeten leren, en anders moeten leren werken. Ooit werden organisaties ingericht om macht uit te oefenen en tegenwoordig staat bij veel organisaties beheersing centraal. Beide organisatieparadigma worden gefaciliteerd door hiërarchisch gestructureerde organisatietypen. Die zijn echter veel te rigide om flexibel (agile) op de dynamiek en complexiteit van onze omgeving te kunnen reageren. Organisaties die circulair willen functioneren hebben professionele organisaties nodig of netwerkorganisaties (teal organizations). Voor mij is een professionele organisatie een gemeenschap van mensen die streeft naar het faciliteren van de behoeften en belangen van alle relevante stakeholders door het proces van organiseren. Door afstemming, dialoog en draagvlakvorming met alle belanghebbenden wordt kennis en ervaring uitgewisseld die een nieuwe bron van groei biedt en toegevoegde waarde levert aan alle stakeholders. Goed werkgeverschap bindt en boeit de professionals en dienende leiders ondersteunen de individuele en professionele ontwikkeling van medewerkers. Dergelijke organisaties kunnen in ketens functioneren en zijn bereid zich hard te maken voor de circulaire economie.
De titel van sessie en daarmee onze opdracht luidde ‘De verbeelding aan de macht’. Het verbeelden is de tweede stap in een AI-proces, maar appreciative inquiry weet dat je een goede startvraag nodig hebt en een verkenningsproces anders is de kans groot dat de verbeelding los komt te staan van de praktijk en dan wordt je droom een fantasie. Bovendien kregen we ontzettend weinig tijd.
We stelden de vraag: “Welke radicale verandering vond je ‘gaaf’ en gaf jou een krachtig gevoel – zoals trots, euforie, vertrouwen – op basis waarvan jij verder wil gaan op het pad van de circulaire economie?” De uitdagingen zijn immers groots – je zou er depressief van kunnen worden. Door een positieve vraag stellen zoeken we naar persoonlijke ervaringen van radicale verandering die mensen energie geven. In tweetallen gingen de deelnemers op deze vraag in en de essentie werd in steekwoorden teruggekoppeld in een groep van acht personen. Althans dat was de bedoeling. In mijn groepje waren ze niet verder gekomen dan zich uitgebreid aan elkaar voor te stellen. Jammer. Aan de hand van de uitwerking van de andere groepen bleek dat in andere groepen weldegelijk een goed fundament ontstond voor de volgende vraag: “Stel je eens voor als we meer van die radicale veranderingen zouden mogen ervaren. Hoe ziet voor jou de gewenste toekomst, waarin de circulaire economie een belangrijke rol speelt, eruit? De beelden waren eerlijk gezegd niet heel aansprekend, laat staan dat zij deelnemers inspireerden tot prachtige tekeningen, maar de oogst aan woorden was indrukwekkend.
Als ik deze oogst kort zou mogen samenvatten kom ik uit op de volgende begrippen:
De laatste vraag, en dat allemaal binnen een uur, was welke principes de gewenste ontwikkelingen zouden ondersteunen. Ik was vorige week op het International Conference on Positive Change geweest en wist zo wie zo een mooi rijtje van werkzame principes, maar had mij voorgenomen niets te zeggen, alleen samen te vatten wat in mijn groepje werd gezegd, aangevuld met de oogst van de andere groepen:
Hielp dit?
Verschillende deelnemers bedankten me voor de prettige sessie. Dat kan ik beamen. Er hing een goede sfeer, maar creëerden we ook impact? De tijd was te kort, de samenstelling van de deelnemers ad random en er lag geen generatieve vraag waardoor de ontwikkelpotentie niet optimaal kon zijn. Dit is m.i. een gemiste kans. Te meer daar ’s middags per domein aan de transitieagenda werd gewerkt…
Stel je eens voor indien per domein, bijvoorbeeld biomassa of maakindustrie, een totaal systeem bij elkaar kon komen rondom een voor hen relevante ontwikkelvraag? Dat zou rijke beelden opleveren en eigenaarschap in het uiteindelijk co-creëren van deze agenda.
Ik sluit dit blog af met mijn aantekeningen van het congres van Positive Change, waarin Diane Whitney sprak:
Er is altijd een nieuwe start mogelijk…
