Links
Naar een effectieve overheid
Oppositieleden in de Tweede Kamer hadden veel spreektijd nodig om de crises in Nederland op te noemen. Er is niet eens sprake van begripsinflatie, de nood is aan de man en er is werkelijk heel veel aan de hand in ter Apel, in Groningen, bij boeren, de belastingdienst, de rechtspraak, de zorg, het onderwijs, de woningbouw, de natuur….
De gemeenschappelijk factoren zijn het gebrek aan visie, geen aandacht voor preventie en voorzorg, het vooruitschuiven van problemen, pas reageren als het werkelijk een crises is en vervolgens een technocratische top-downbenadering gespeend van iedere menselijke maat.
Niet zo gek dat al deze gebeurtenissen gepaard gaan aan een breed gedragen gevoel van onbehagen en een onderliggend gebrek aan vertrouwen in het functioneren van de politiek en het overheidsbestel.
Tegelijk weet je dat daar professionals enorm hun best doen er toch iets van te maken.
Het is bijna kansloos.
Professionals in de (semi)publieke sector functioneren in bureaucratische organisaties: rigide structuren waarin werknemers hiërarchisch worden bestuurd aan de hand van strikte richtlijnen, regels en protocollen, waar normen en standaarden gelden, en werknemers werken volgens gedetailleerde taakbeschrijvingen. Er heerst een verticale verantwoordingsstructuur waarin geen of nauwelijks ruimte is voor vakmanschap en inspraak.
Deze aanpak zou nog te verdedigen zijn in een goed voorspelbare en stabiele wereld, maar die kennen we niet. De dynamiek en complexiteit is de laatste decennia zo toegenomen dat deze klassieke werkwijze inmiddels volkomen averechts werkt.
Met ieder nieuw incident worden nog meer regels bedacht en het toezicht aangescherpt. Maar een betere kwaliteit en realisatie van doelstellingen organiseer je niet met inspecties en toezicht. Dat weten we al vanaf de jaren ’70.
Ondertussen neemt de performance druk toe, maar de oplossingen lijken verder weg dan ooit. Het systeem piept en kraakt steeds meer, met alle crisissen van dien.
Als we blijven doen wat we altijd al deden, is het raar om nu een andere uitkomst te verwachten.
In onze huidige complexe samenleving falen bureaucratische organisaties. Dat kan je ze niet eens kwalijk nemen, wel dat ze niet in staat lijken om zich aan te passen aan de uitdagingen van deze periode. Er is meer flexibiliteit en veerkracht nodig, meer creativiteit en dienstbaarheid, meer afstemming en verbinding, meer openheid en ethiek.
Hoe dan?
Veel commerciële bedrijven hebben eerder stappen in de goede richting gezet. Hun belang om zich aan te passen is helder: als je niet presteert, moet je plaats maken voor anderen. (Semi-)Publieke organisaties vallen niet zo snel om. Zij vervullen een maatschappelijke taak en worden gefinancierd vanuit publieke middelen, maar de wijze waarop zij zich hebben georganiseerd verdooft iedere prikkel om zorgvuldig met die middelen om te gaan. Budgetten zijn erom besteed te worden.
Nogmaals, hoe dan wel?
Sommige publieke organisaties kijken verlangend naar wat wij de professionele organisatie noemen, een moderne organisatievorm waarin professionals relatief veel vrijheid hebben, zich committeren aan ambitieuze doelstellingen, waar dialoog plaatsvindt, effectief wordt samengewerkt, en waar leidinggevenden zich dienstbaar opstellen.
Een dergelijke organisatie kan effectief zijn als zij het voorgaande waardesysteem en organisatievorm volledig geïncludeerd hebben en niet overgeslagen. Een bureaucratische organisatie, geschraagd door het blauwe waardesysteem (Spiral dynamics, 1996) moet zich eerst transformeren tot een ‘rationele organisatie’, voordat het succesvol kan zijn als professionele organisatie (Cubrix, 2011). Je kunt geen fase overslaan. De volgorde is strikt: je kunt pas rennen als je lopen hebt geleerd.
Jammer genoeg wordt de transformatie van bureaucratisch naar rationeel volkomen gedomineerd door het narratief van de commerciële wereld, de op winstgerichte bedrijven die deze transformatie zo succesvol hebben afgelegd. Ambtenaren en publieke professionals voelen veel weerstand en wijze op de grote verschillen. Zij identificeren zich met de ‘goede zaak’, wijzen winstbejag af en zijn al murw gebeukt door onhandige introducties van marktwerking in de publieke sector.
Toch ligt daar de oplossing, met aanpassing weliswaar.
SDO Hogeschool investeert in het ontwikkelen van een aanpak om transformaties in de (semi)publieke omgeving te faciliteren. We willen constructieve ervaringen documenteren en als lesmateriaal inzetten; we willen helpen, sparren, en samenzitten om oplossingen te verzinnen. We willen een leer- en ontwikkelcultuur helpen opbouwen, en individuen daarbij begeleiden. Er is een innovatie en transformatieaanpak nodig om publieke organisatie te ondersteunen naar nieuwe werkwijzen, andere leiderschapsstijlen, vormen van regievoering, participatie en dialoog.
[Actualisatie van blog]
SDO Hogeschool en Keytoe organiseerden drie meetups, waar zij stil hebben gestaan bij dit thema, door met professionals in dialoog te gaan, het net op te halen van relevante ervaringen, en de analyse aan te scherpen.
Reacties op de derde meetup
Mijn blog over organisatie-infarct stelde dat veel publieke organisaties tegen hun grenzen aan lopen en dat hun directies in toenemende mate ervaren dat ze bewust onbekwaam zijn hoe hun organisaties effectief en toekomstbestendig te maken.
Het moet anders, maar kan het ook anders? Wat weten we al en waar zien we goede voorbeelden van succesvolle transformaties?
Dit blog en de behoefte om samen stil te staan bij de oplossing van dergelijke wicked problems waren aanleiding voor Keytoe en SDO Hogeschool voor Moderne Bedrijfskunde om afgelopen maanden drie meet-ups te organiseren in Amsterdam en Maassluis.
De laatste avond is nu net geweest. Opnieuw met mensen die graag meedenken hoe het verder kan, die ervaringen inbrengen hoe het her en der al beter lukt, of die ambities neerleggen voor een andere aanpak.
Gisterenavond bracht @Maarten Laros een succesvol verhaal in over de re-integratie van 470 bewoners van het Arnhemse Spijkerkwartier in het werkproces door hun in verbinding te brengen met hun persoonlijke talent. En er werd passend werk bij gevonden. Een business case die vier keer meer opbracht dan aan financiële middelen is geïnvesteerd! De aanpak is vrij beschikbaar. Iedere gemeente, het UWV of integratiebureau kan er mee verder….. maar nee hoor: er is geen belangstelling voor.
De verklaringen buitelen over elkaar heen. Gefragmenteerd, geïsoleerd, overwerkt, geen visie, geen middelen, geen samenwerking, een machtsstrijd tussen raad, college en ambtenarij en bovenal een achterhaalde bestuurlijke structuur.
Maarten bestormt de burelen van verschillende politieke partijen met een inspirerende aanpak voor bestuurlijke vernieuw. De groep denkt mee, soms verbaasd over zoveel ambitie.
Cedric Muchall maakte een mooie brug en introduceerde zijn collega bij VGZ, Alice Groen, die iets kwijt wilde over de Way of Work, een aanpak van VGZ die gezond werkgeverschap belooft. Haar verhaal was hartelijk en kwetsbaar en liet zien dat een menselijke aanpak op gespannen voet kan komen te staan met de controlerende autoriteiten van de zorg. De oplossing is nog niet gevonden.
Iedereen weet dat het anders moet, maar als we niets veranderen behouden we, wat we al jaren hebben gehad. En dat levert inmiddels verzuim, verloop en veel chagrijn, en niet alleen in de zorg.
Het zijn altijd individuen die de verandering op gang helpen. Mensen die effectief samenwerken, een beweging op gang helpen, en verbetering organiseren. Aan goede wil is geen gebrek en SDO en Keytoe helpen er graag aan mee!=
De nazit duurde nog lang en sommige deelnemers moesten daarna nog naar Arnhem en Limburg. Dat is nog eens commitment om je vrije avond zo te besteden. Respect.
